1. Kooperatibek
eta gizarte-ekonomiak problematika konplexua planteatzen dute enpresen kontzentrazioaren
ikuspegitik. Alde batetik, autonomoen kooperatibek (nekazaritza-kooperatibak,
txikizkarienak, etab.), batzuetan, beren merkatuko funtsezko kuotak edo kuota
nagusiak hartzeko gaitasun handiaren ondoriozko erronkak planteatu dituzte,
eta, ikuspegi horretatik, erosketa- edo salmenta-jardueren kontzentrazio-maila
handiak lortzen dituzte maiz.
2. Bestalde,
autoeraketan edo autogestioan oinarritutako izaera duten kooperatibak eta
gizarte-ekonomiako enpresak (lan-kooperatibak, lan-sozietateak, etab.) eredu
alternatibo gisa aldarrikatu izan dira maiz. Eredu horrek, beste ezaugarri
batzuen artean, merkatuko lehiaren defentsa dakar berekin, enpresen kontzentrazioarekiko
berezko erresistentziagatik.
3. Eztabaida hori
80ko hamarkadan planteatu zen, ikuspegi teoriko eta politiko batetik enpresen autogestioaren
ereduak aztertzen zituzten funtsezko bi alderdietatik: Jugoslaviako
autogestioaren eredua eta eredu ekonomiko "autogestionario" baten
alde egiten zuten korronte europarrak – frantsesak batez ere –.
4. Mendebaldeko
Europako analisi teorikoetan zein Jugoslaviako esperientzian argi eta garbi
identifikatzen zen eredu autogestionarioen enpresa-kontzentrazioarekiko berezko
erresistentzia. Horixe bera aztertu du EKAI Centerrek inbertsio-pizgarriaren
edo hazkunde-pizgarriaren ikuspegitik.
5. Badirudi argi
dagoela kooperatibek, lan-sozietateek eta, oro har, autogestionatutako enpresek
inbertsio produktibo "hedakorrerako" pizgarria nabarmen txikiagoa
dutela sozietate kapitalistena baino. Analisi ekonomikoaren logika hori
Jugoslaviako esperientzian argi eta garbi egiaztatzen zela zirudien, non autoeratutako
sektoreetan enpresa-sakabanaketak denboran zehar egonkor irautea zirudien.
6. Bazirudien
gertaera horiek eredu autogestionarioaren aldeko argudio gisa erabilgarriak zirela,
gehiegizko enpresa-kontzentrazioaren arazo ekonomiko, sozial eta politikoak
saihesten zituen eredu moduan.
7. Hala ere,
eredu autogestionarioaren aurkakoek zalantzan jarri zuten argudio hori. Edo,
nahiago izanez gero, txanponaren bi aldeak aztertu beharra planteatu zuten.
Sistema autogestionarioak enpresa-kontzentraziorako duen joera txikiagoa
onartuta, kontzentrazioaren fenomenoak interes orokorraren ikuspegitik alderdi
positiboak zein negatiboak dituela kontuan hartzeko beharra planteatu zen.
8. Hain zuzen
ere, kontzentrazio sektorialaren fenomenoak eta lehiaren arloko politika
publikoak aztertzean, batzuetan, lehiaren fenomenoen azterketa errazegiak egin
dira. Azterketa horien arabera, pentsatzekoa da fenomeno monopolistikoak edo
oligopolistikoak berez negatiboak direla, eta, beraz, Estatuak sistematikoki
ziurtatu behar du enpresen sakabanatze-maila nahikoa dagoela jarduera-sektore
guztietan.
9. Analisi hau,
ordea, oso partziala da. Badakigu enpresa-dimentsioak enpresei ematen dizkien
abantailek eragin negatiboak dituztela, baina gizartean ere oso eragin
positiboak dituzte, batez ere eskalako ekonomien ikuspegitik. Dimentsio
handiagoak aukera ematen die enpresei beren kostuak nabarmen murrizteko eta,
beraz, produktu eta zerbitzu hobeak edo merkeagoak eskaintzeko.
10. Horrek esan nahi du enpresa-kontzentrazioaren
alderdi negatiboak eskala-ekonomian dituzten eragin positiboen argitan baloratu
behar direla. Sektore jakin bateko oligopolio batek aukera eman diezaieke
enpresa bati edo batzuei hornitzaileez edo bezeroez abusatzeko. Baina gizarteak
– eskala-ekonomien ondorioz – egoera horretatik jasotzen dituen abantailak
baino txikiagoa bada inpaktu negatibo hori, interes orokorrak gomendatzen du
itxuraz gehiegizkoa den enpresa-kontzentrazioko horrelako prozesuak onartzea
edo bultzatzea.
11. Horrek
ondorio garrantzitsuak ditu politika publikoen ikuspegitik. Horrek esan nahi du
botere publikoek, ekonomia kapitalista batean, kontzentrazio-prozesuak
zaintzeaz gain, eskalako ekonomiek gizartean edo ekonomian duten eraginagatik
justifikatuta dauden prozesuak erraztu behar dituztela. Eta, alderantziz,
ekonomia autogestionatu batean, baliteke gobernuek – Jugoslavian gertatzen zen
bezala – neurri espezifikoak hartu behar izatea enpresa autogestionatuen
kontzentrazio- edo hazkunde-prozesuak bultzatzeko, enpresa horiek ez baitira horretarako
bereziki motibatuta egoten.