1. "Langilerik gabeko enpresak"
kontzeptuaren azterketa teorikoak argi eta garbi adierazten du, kapitalaren
intentsitatea maila jakin bateraino iristen denean, langileekiko kapitalaren
proportzioa handitzeari utziko diola, enpresek inbertitzeari utziko diotelako.
Horren ondorioa izango litzateke, noski, kapitalismoa sistema gisa amaitzea.
Egia esan, une horretatik aurrera, kapitalaren intentsitateak gora egiten
jarrai dezake inbertsio kooperatibo edo publikoaren bitartez, baina merkatuak
ez lituzke inbertsio horiek modu errentagarrian ordainduko
finantza-inbertitzailearentzat.
2. EKAI Centerren abiapuntua ez da analisi
marxista, eta, hala ere, badirudi puntu honetan logikak arrazoia ematera
garamatzala ekonomia marxiano/marxistaren sektore horri, zeinak,
irabazi-tasaren beheranzko joeraren interpretazioaren bidez, kapitalismoa
nahitaez bere kabuz agortuko dela ondorioztatzen baitu.
3. Edonola ere, fenomeno historikoez ari gara
beti, eta fenomeno horiek zehaztea eta denbora-tarte jakin batean kokatzea
zaila da, eta, jakina, analisi konplexuagoak merezi ditu.
4. Bestaldetik, "kapitalismoaren
amaiera" kontzeptuaren garrantziak gogoeta teoriko horren akats
posibleetan sakontzera behartzen du.
5. Eredu kapitalistaren beraren bilakaera
sektoriala da horietako bat. Industriaren sektorean kapitalaren intentsitateak
gora egin ahala – eta, horrekin batera, murriztu egiten da errentagarritasuna–,
zerbitzuen esparruko eskulanean intentsiboagoak diren sektoreetara bideratzen
dira inbertsioak.
6. Hala ere, baliteke zerbitzuetara bideratutako
inbertsioranzko translazio hori aldi baterako arintzea besterik ez izatea
kapitalaren errentagarritasunerako. Zerbitzuen automatizazioa eta errobotizazioa
ere azkar ari da aurrera egiten, bai arreta pertsonaleko zerbitzuetan, bai
balio erantsi handiko zerbitzuetan. Pentsa daiteke sektore helduetan – nekazaritzan,
industrian edo zerbitzuetan – egiten diren aurrerapen teknologikoek eskulan
nahikoa askatuko dutela jarduera berriak etengabe sortzeko. Jarduera horiek,
oro har, intentsiboak izango dira lanean, horiek automatizatzen ez diren
bitartean.
7. Eskulanaren etengabeko liberazio hori, jakina,
lan-denboraren bilakaeraren araberakoa da. Azken hamarkadetan gertatzen ari den
bezala, lan-denbora murriztu ez ezik handitu ere egiten bada, sortzen diren
langileen poltsa berri horiek eskulaneko sektore intentsibo berrietan sartu
beharko lirateke pixkanaka. Kapitalak sistematikoki joko du sektore horietan
inbertitzera eta, ondorioz, horiek garatzera.
8. Une honetan, Mendebalde osoan, inbertsioa
sistematikoki mugitzen da industriatik zerbitzuetara. Baina maila baxuetan
mantentzen da beti. Baikortasun teknologikoaren aldeko apustua egiten genuenon
harridurarako, sistematikoki inbertitzen da balio erantsi txikiko zerbitzuetan.
Ostalaritza, turismoa, azpikontratak,... Deskribatutako testuinguru
kontzeptualean kokatzen bagara, eskulaneko sektore intentsibo berriak
identifikatu beharko lituzke hurrengo belaunaldietan mendebaldeko kapitalak,
gaur egun kapitalean intentsiboak diren industria-sektoreak eta automatizatuz
edo errobotizatuz doazen zerbitzu-sektoreak ordezkatuz. Posible al da hurrengo
belaunaldietan horrelako sektoreak etengabe sortzea? Ez da erraza aurreikustea.
Izan ere, gaur egun zerbitzuetan egiten den inbertsioa ez da zerbitzu-sektore
berrietara bideratzen ari, baizik eta lehendik dauden baina
inbertsio-interesaren eta eskulan merkearen eskuragarritasun masiboaren arabera
(emakumeak denbora batez eta immigranteen eskulana ondoren) elikatzen ari diren
zerbitzu-sektoreetara.
9. Azken batean, adierazitako azterketan
oinarrituta, badirudi inbertsio kapitalista – kapitalismoa – bere amaierarako
bidean dagoela. Mendebaldeko ekonomiaren egiturazko oinarriak aurreikusteko zailak
diren norabideetan funtsean aldatzen ez badira behintzat. Beste kontu bat da
izaera "historikoa" duen zerumuga horrek Europako garapen-ereduaren
kontzeptu-oinarrien ikuspegitik zerbait ekartzen digun ala ez, gaur egungo eta
hurrengo belaunaldiari dagokionez.