1. Azaldu dugu "langilerik gabeko
fabrikak" kontzeptu teorikoa oso baliagarria dela kapitalaren
intentsitateak enpresen errentagarritasunean -eta, ondorioz, garapen-ereduan-
duen eragina ulertzeko eta sistematizatzeko. Bereziki, enpresak automatizatzeko
eta digitalizatzeko prozesuetan aurrerapen nabarmena egin behar den
testuinguruan.
2. Oro har, onartzen da enpresako lanpostu
bakoitzeko kapital-intentsitate handiagoak kapitalaren errentagarritasuna
murriztea eragiten duela joera gisa, eta beste faktore batzuek joera hori indargabetu
dezaketela edo ez. Tradizionalki, etengabeko eztabaida teorikoa egon da
kapital-intentsitate handiagoaren inpaktuari buruz oso epe luzean. Eta inpaktu
hori, lehenago ala beranduago, zein neurritan izan daitekeen konpentsatu ezina.
3. Kontzeptualki, "langilerik gabeko
fabrikak" delako erreferentziak kapital-intentsitate handieneko
horizontera garamatza, non K/L (Kapitala/Lana) ratioa infinitua izango
litzatekeen. Testuinguru horretan, balore-lanaren teoriaren logikak – baita bertsio
marxistan ere – ulertaraziko liguke merkatua ez litzatekeela prest egongo
kapital-inbertsioa ordaintzeko, ez bailitzateke balio erantsirik sortuko.
4. Hala ere, badirudi horrek logikarekin talka
egiten duela. Merkatuak inbertsioa ordaintzen ez badu, badirudi inbertsio hori
ez litzatekeela egingo. Edo, beste ikuspuntu batetik, badirudi merkatuak
nahitaez ordaindu beharko lukeela inbertsio hori, enpresariari bere
ekimenagatik eta ekarpenagatik ordaindu beharreko prezio gisa, langilerik egon
ez arren.
5. Nahasmen hori konpontzeko, baliteke argitu
behar izatea "lana" kontzeptuarekin zer esan nahi dugun eta
"inbertsioa" kontzeptuarekin zer esan nahi dugun.
6. Egia esan, teoria ekonomikoak
"lana" eta "soldatapeko lana" identifikatzeko joera badu
ere, enpresaburuak enpresari egiten dion ekarpenaren barne, beti dago neurri
bateko "lana". Enpresaburu autonomo baten lanaldi osoko
"lana", mikroenpresetako exekuziokoa eta zuzendaritzakoa, etab.
Enpresek handitu ahala, kapitalistaren ekarpena gero eta kapital-ekarpen
hutsagoa da, eta "lanaren" ekarpena sinbolikoagoa bihurtzen da. Baina
beti dago, gutxienez, kapitala jarri aurretik inbertsioak hautatzeko ahalegina.
7. Horrela, "langilerik gabeko
enpresak" aipatzen ditugunean, honako hauek bereiz ditzakegu:
A. "Soldatapeko langilerik gabe"
baina enpresari inbertitzaileak nolabaiteko "lan-ekarpena" egiten
duen enpresen kasua
B. Automatizazio-mailak edozein lan-ekarpen
erabat desagertzea ahalbidetuko lukeen eta inbertitzailearen ekarpena zentzu
hertsian kapital-ekarpen hutsa izango litzatekeen enpresen kasu teorikoa.
8. Demagun, teoria ekonomikoan azaldu ohi den
moduan, enpresa-inbertsioa bakarrik erabiltzen dela alde batetik kanpoko
ondasunak eta zerbitzuak eskuratzeko, eta, bestetik, soldatapeko langileen
ordainsaria jasotzeko. Kasu horretan, langilerik gabeko fabrika batean balio
erantsia desagertu beharko litzateke, inbertsio osoa ondasunak eta zerbitzuak
erostera bideratuko bailitzateke. Azken produktu edo zerbitzuari erantsitako
ondasun eta zerbitzu horiek dagokien prezioaren arabera baloratuko lirateke,
baina merkatuak nekez aitortuko lieke horiei balio handiagoa.
9. Hala ere, horrek talka egiten du intuizioak
enpresa-ekonomiaren logikari buruz esaten digunarekin. Langilerik ez balego
ere, merkatuak kapitala ordaintzen ez badu, inbertsioa/enpresa ez litzateke
martxan jarriko. Beraz, merkatuak inbertsioa "behar beste" ordaindu
beharko luke.
10. Kontraesan
hori argitu daiteke, beharbada, enpresaburuak ekarritako "lanaren"
kontzeptua txertatzen badugu. Gertatzen dena da inbertitzailearen edo
enpresaburuaren ekarpena aipatzen dugunean, onartzen ari garela ez dela
finantza-baliabideen ekarpen hutsa, baizik eta, alderantziz, beti barneratzen
duela gainbegiratze-, koordinazio- edo kontratazio-funtzioren bat.
11. Dena
aldatzen da egoera teoriko hertsi batean jartzen bagara, non inbertitzaileak
kapitala bakarrik ematen duen eta inolako lan-ekarpenik egiten ez duen. Kasu
horretan, badirudi argi dagoela, inbertsioaren ekarpen bakarra hark
eskuratutako ondasunak eta zerbitzuak izango liratekeenez, enpresak merkatuan
saldutako produktu eta zerbitzuen batez besteko salneurriak ez lukeela etekinik
sortzeko aukerarik emango.
12. Hala
ere, ulertu behar dugu, "langilerik gabeko enpresak" aipatzen
ditugunean, soldatapeko langilerik gabeko enpresa baten testuinguru
hipotetikoan kokatu behar garela, baina inbertitzaileak/enpresaburuak nolabaiteko
"lana" egiten duela – gutxienekoa bada ere–. Kasu horretan,
inbertitzaileak/enpresaburuak erantsitako balioari dagokion etekina ordaintzeko
prest egongo litzateke merkatua. Gakoa da ea etekin horrek enpresaburuaren
gainbegiratze-, koordinazio- eta ordezkaritza-lan kualifikatuan emandako
denbora soilik ordainduko lukeen, edo kapitala ere ordaintzen ari dela pentsatu
beharko genukeen. Logikaren arabera, lan kualifikatuaren lansaria izango
litzateke, eta ez kapital-ekarpenarekiko proportzionala.