1. Duela urte batzuk, "Laugarren Industria
Iraultza/Industria 4.0" etortzeko zenaren esparru mediatikoan, eztabaida
handia zegoen hedabideetan aurreikusitako automatizazio industrialak
enpleguaren galeran izango zuen eraginari buruz eta prozesu horien ondoriozko
langabezia masiboaren mehatxuari buruz. Eta, are gehiago, automatizazio-prozesu
bizkortu horrek sortuko zuen "langilerik gabeko" fabriken balizko etorkizunaz
ere hitz egiten zen.
2. Jakina, espero zitekeen bezala, ez da
horrelakorik gertatu. Gure enpresariek nahiago dute kafetegietan edo
azpikontratetan inbertitu, eskulan merkea ustiatu ahal izateko. Baina horretaz
beste une batean hitz egingo dugu.
3. "Langilerik gabeko fabrikak"
kontzeptuak interes teoriko handia du aurrerapen teknologikoak gure enpresa
ereduaren muinean duen eragina irudikatzeko.
4. Enpresako langile-kopurua murriztea, hasiera
batean, gastuak aurrezteko tresna bat da eta, beraz, horrelako neurriak abian
jartzen dituzten lehen enpresentzat enpresa-onurak handitzeko modu bat da.
Baina gainerako enpresak automatizazioaren aurrerapenera egokitu behar dira, ez
beren mozkinen kopurua handitzeko, baizik eta etekinen gutxitzea, marjinazioa
edo merkatutik kanporatzea saihesteko.
5. Horrela, puntako enpresek, aurrerapen
teknologiko baten bidez lortutako aparteko irabaziak agortu ondoren, beste
automatizazio-prozesu bati ekin diezaiokete berriro, beste aldi batean onura
berriak sortzeko. Prozesu horietako bakoitzean langile kopurua murrizten da,
kapitalaren intentsitatea handitzen da eta, logikoa denez, lanaren
produktibitatea ere bai.
6. Baina kontua da zer gertatuko litzatekeen
prozesu horrek automatizazio-maila batera eramaten bagaitu, non,
jarduera-sektore jakin batean, langileak jada ez diren beharrezkoak. Beti
bezala, pentsa dezakegu automatizazio-prozesu horri ekingo lioketen lehen
enpresek lehiakideek baino kostu txikiagoak izango lituzketela, eta, beraz, etekin
handiagoak.
7. Hala ere, jarduera-sektorea erabat
automatizatzeko ohiko dinamika batean kokatu ondoren, interes kontzeptual
handiko sakoneko kontraesan baten ebidentziaren aurrean gaude. Alde batetik,
lantegi edo enpresa horiek aberastasuna sortzeko gaitasun handia izango lukete.
Hala ere, zalantza handiak sortzen dira enpresaren logikari buruz.
8. Planteatu beharreko oinarrizko kontua hauxe
da: merkatua zenbateraino egongo litzatekeen prest enpresa horiek egindako
produktu eta zerbitzuengatik jarduera errentagarri egiteko adinako prezioa
ordaintzeko. Izan ere, funtsean, ez da argi ikusten horiek sortutako balio
erantsia zein izango litzatekeen.
9. Merkatua prest egongo litzateke, logikoa
denez, enpresa horien produktuak eta zerbitzuak ordaintzeko, gutxienez,
lokalengatik, makinengatik, lehengaiengatik edo hornidurengatik ordaindutako
prezioagatik. Baina kontua da ea merkatua enpresa horien jarduera ordaintzeko
prest egongo litzatekeen, sortutako balio erantsiaren kontzeptuan. Eta
ordainsari/prezio osagarri hori nahikoa ote den enpresa horietako inbertsioak
errentagarri egiteko.
10. Jakina,
"langilerik gabeko enpresak" kontzeptua definitzeko moduaren
araberako kontua da ere. Zentzu kontzeptualean, inbertitzailea inbertitzaile
kapitalista hutsa den enpresak ulertu beharko genituzke halakotzat. Enpresa
horietan zuzendaritza-funtzioa ere ez litzateke beharrezkoa izango. Kontua da
ea merkatuak enpresa horietan ordain daitekeen "balio erantsiren" bat
aitortuko lukeen.
11. Bi erantzun eman daitezke. Lehenengoaren
arabera bai, merkatuak, kostuekin batera, inbertsioa errentagarri egiteko adinako
prezio erantsia ordainduko luke, besterik gabe, hori egin ezean produktu horiek
ez liratekeelako fabrikatuko.
12. Aitzitik,
beste batzuen ustez, merkatuak ez luke inolako balio erantsirik ordainduko
enpresa horietan, hain zuzen ere, balio erantsia "enpresak bere
jardueraren bidez sortzen duen balioa" delako, erosi edo erabili dituen
produktu eta makinei gehituta. Teorian, enpresa horietan erositako makinek edo
softwareak egiten dute guztia. Beraz, makina horiek berez egiten dutena
kostu-prezioa baizik ez da, ez enpresak berak erantsitako balioa. Enpresan
jarduerarik ez badago, ez dago balio erantsirik.
13. Hipotesi honi ematen diogun erantzunak, esan
bezala, interes handia du. Inbertsio-pizgarriak zer horizontetara jo dezakeen
edo ez adieraz diezaguke. Eta gure inguruan bizitzen ari garen hainbat prozesu
azal diezazkiguke ere.